بازشناسی تاریخ: سرزمین مکران؛ شاهراه فاتحان شرق

10 تومشان 1391
31 اگست 2012
پاسخ به یک ابهام: نسل عربی، بازماندگانی از فتوحات اسلامی در میان هویت بلوچی

ماموریت محمد بن قاسم فرمانده جوان 17 ساله ی مسلمانان نهایتا با موفقیت بپایان رسید و حکومت اسلامی که از این پیروزی شکل گرفت در طی چندین دوره بطول انجامید ، تا اینکه سلطان محمود غزنوی در سال 1005 میلادی به حکومت قرامطه (شیعیان اسماعیلی) در ملتان (پنجاب پاکستان) خاتمه داد.

نکته قابل توجه اینست که سربازان عرب که بقصد فتح مکران ، سند و هند آمده بودند ، عمدتا یا مجرد بودند و یا همسران خود را در شهر خود رها کرده بودند. چراکه ممکن بود هیچیک از آنان به کشور خود بازنگردند.

جان ایلیوت ، مورخ برجسته و استاد دانشگاه آکسفورد (معاصر) میگوید: پیامی از سوی خلیفه سلیمان بن عبدالملک (717-674) برای آنان ارسال شد به این مضمون که «بجنگید و کشته شوید ، هیچیک از شما هرگز به سوریه (مقر حکومت اسلامی) باز نخواهد گشت.»

بنابراین آن فاتحان عرب مسلمان چه شدند؟ آیا نسلی از آنان بجای مانده است؟

پاسخ به این سوال بنظر میرسد این باشد که به احتمال قوی فرزندان آنان هم اکنون بخشی از قبایل نیروند مرزی «رند» بلوچ باشند . بهمین دلیل است که بسیاری از افراد این قبیله معتقدند اجداد آنها سوری هستند . هرچند که ممکن است آنان از سرگذشت تلخ اجداد سامی خود آگاه باشند. بهرحال تاریخ سرنوشت قبایل «رند» از غرب مکران و قبایل «بدوی» از شرق سرزمین های عربی را بهم گره زده است . هرچند آنها فرهنگ و زبان متفاوتی داشته باشند.

اعرابی که از زنان بلوچی زبان مکران برای خود همسر اختیار نمودند ، فرزندان آنها به زبان مادری خود سخن میگویند و به احتمال زیاد در طی این چند نسل هرگونه دانشی از زبان پدران عرب خود را از یاد برده اند .

مکران: دروازه تجارت جهانی و دوران شکوه و عظمت آن در چشم انداز شرق

شاهراه تاریخی مکران به هند

بمدت سه قرن حکام عرب تبار بر سِند حکومت داشته اند ، درطی این مدت مکران یکی از شاهراههای ارتباطی بین غرب و شرق بوده است که مانند آن حتی در مرزهای هند و یا کابل که دولتهای مدرنی بوده اند وجود نداشته است.

بوسیله ی این شاهراه بخش عظیمی از تجارت توانای هند صورت می گرفته است. تجارتی که هر کشوری بواسطه برخورداری از این کلید طلایی هرگز در صحنه رقابت شکست نخواهد خورد. این کلید طلایی گاهی بدست اعراب، ترکها ، پرتغالیها و انگلیسیها نیز رسیده است.

با شروع قرن یازدهم در قرون وسطی آثاری از کاهش سریع رفاه اقتصادی در مکران پدیدار میشود. با اینحال موقعیت و مزیت جغرافیایی آنرا از ویرانی و تخریب بیرحمانه توسط ترکها و تاتارها که در بیشتر مناطق اتفاق افتاد نجات بخشید.

در تاریخ معاصر تنها مدت زمان اندکی است که مکران (بلوچستان) از تجارت و اقتصاد جهانی بدور مانده است . ممکن است اطلاعات زیادی در نقشه های امروزی در مورد آن وجود نداشته باشد. اما هم اکنون که تاریخ آن را مورد واکاوی قرار می دهیم از گذشته درخشان و پراهمیت آن شگفت زده می شویم . نه تنها از سرگذشت افرادی که هرودوت آنها را ثبت کرده مطلع می شویم ، بلکه آثاری از چگونگی حرکت کشتی های نئارکوس در سواحل مکران می یابیم . گویا در آن زمان سواحل مکران از اهمیت فوق العاده ای برخوردار بوده است ، همانگونه که این اهمیت را امروزه نیز حفظ کرده است.

وقایع تاریخ را که مورد بررسی قرار میدهیم ، متوجه مسیرهای عجیب حرکت اسکندر می شویم . انگار نوعی جنون او را وادار به گذر از این مسیرها میکرده است.

ممکن است اینطور بنظر آید که جغرافیدانان مسلمان بیش از دیگر جغرافیدانان جهان ، سند و مکران را مورد شناخت و بررسی قرار داده و تحقیقات آنها جامعتر باشد. بنابراین بخش اعظم منطقه مورد شناخت قرار گرفته و جزئیات طبیعت و شرایط جغرافیایی آن بنحوی دقیق تر شرح داده شده است. توپوگرافی امروزین مکران بسیار شبیه به مکان نگاری هایی است که از زمان اسکندر بجای مانده است . با این حال تفاوت آن با خصوصیات جغرافیایی دره ی سند در قرون وسطی بقدری آشکار است.

تغییر مسیر رودخانه بزرگ آن از غرب به شرق ، وابسته به برخی قواعد طبیعی، خشک شدن و ناپدید شدن برخی سایتها و بسترهای طبیعی ، تغییرات مداوم در خط ساحلی در اثر تفاوتهای موسمی ، بنابر توصیفاتی که از مکتوبات قرون وسطی در دست است از جمله تغییراتی است که در جغرافیای طبیعی مکران تاکنون بوقوع پیوسته است.

شاهزاده ی امید: تندیس طبیعی و شاهکار خلقت در قلب کوهستانهای مکران

مکران سرزمینی از تپه ها ، دره های باریک و بشدت صعب العبور است . کوهستانهای آن بسیار بلند و فقط در برخی نقاط قابل دسترسی هستند که قدمت آنان به هزاران سال پیش از مسیح برمی گردد و تا به امروز پابرجای مانده اند. در نتیجه هر نقطه ای از این سرزمین ، تاریخی نهفته در خود دارد.

در طول مرزهای غربی هند، در جنوب جیکب آباد (از شهرهای تاریخی ایالت سند پاکستان) جهت کلی دره ی سند با شاخصها و جهت کوههای غرب آن مقداری متفاوت است ، در واقع این کوهها بصورت پشته های موازی و بلند از دشت های سند تا فلات بلوچستان قرار گرفته اند و بخش شرقی سیستم مذکور در مجاورت دریای بین کراچی و خلیج سانمیانی قرار دارد. در کرانه ی غربی سانمیانی ، خط ساحلی وجود دارد که تقریبا روند کلی نیمه غربی سیستم را نشان می دهد.

در مسیری به موازات جهات شمالی و جنوبی رود سند ، صفحاتی بشکل موازی با سواحل مکران شکل گرفته است که یک بخش مثلثی بین خود و بخش شرقی آن در حال بوجود آمدن است که به دریای بین کراچی و سانمیانی متصل می شود.

بطور کلی میتوان بخش های غربی سرزمین های سند را به فلات وسیع بلوچستان نسبت داد ، برطبق این یافته ها ادعای ارضی بلوچ ها بر کراچی چندان هم بیراهه نیست.

در مناطق پَست این فضا ، رودخانه پورالی (نام باستانی آن: ارابیوس) جاری است که بطور ملایم متمایل به غرب است و در گذشته از طریق یک منطقه کم ارتفاع به دریا راه داشته است .

کوهستان و دره ی پورالی

«هرابوت» منطقه ای در جوار رودخانه پورالی در گذشته محل تجارت و صادرات مروارید و مرکز باستانی دراویدیان «رامباکیا» بوده است (با توجه به اینکه رامباکیا یکی از شهرهای مهم حکومت لاس بلا در مکران باستان است) .

کلونل هولدیچ در شرح جهانگردی های خود از مکران میگوید: مکران سرزمینی پر از دره های بلند و باریک است که از غرب تا شرق آن را در برگرفته است ، عریض ترین و مهم ترین آنها دره ی کیچ است . زهکشی اصلی این منطقه بوسیله شبکه ای از کانال ها بسمت جنوب به دریا راه پیدا می کند و از آنجائیکه در طول کرانه های راست آن ، حوزه های آبخیز از دره های باریک عبور میکند، مناظر باشکوهی بوجود می آورد و صحنه ای از مناظر بدیع را به نمایش میگذارد .

سواحل مرتفع و صعب العبور مکران

چرا بیشترین فتوحات شرق از مسیر مکران انجام میشده است؟
مکران در واقع سریعترین گذرگاه از شرق به غرب است . در نقاط معینی در امتداد ساحل ، دامنه های کوه در مجاورت دریا قرار میگیرد و در میانه ای از مسیر که ساحل با پشته ای از صخره های صعب العبور حصار میشود ، پرتگاه هایی عظیم الجثه رو به دریا پدید می آیند .

راسمالا (یک نقطه ساحلی در نزدیکی گوادر) که از چنین خصوصیات استراتژیکی برخوردار است ، بطور موثری از پیشروی ارتش یونانی به مناطق غربی مکران جلوگیری نمود .

پیش ازین به نقش ارتباطی شاهراه ساحلی مکران (یک بزرگراه باستانی) اشاره کردیم . درواقع این مسیر سوق الجیشی تنها راه توسعه برای بسیاری از ممالکی بوده است که تجارت بین غرب و شرق داشته اند . با توجه به این امتیاز مکران نسبت به سرزمینهای مجاور خود ، این مسئله بیشتر قابل درک خواهد بود که چرا بسیاری از جهانگردان ، پادشاهان و ارتشها راه عبور از مکران را برگزیده اند و اینکه بسیاری از کشورگشایی ها از جمله فتوحات اسکندر ، مغولان ، افشاریان ، فتوحات اسلامی و... یا به کمک مردم بلوچ و یا از طریق سرزمین آنان صورت گرفته است .